Jan Brokken, Baltische zielen; lotgevallen in Estland, Letland en Litouwen. Atlas, 2010.
Sinds deze week weet ik dat de componist Arvo Pärt geen Noor maar een Est is. Dat zijn van die feiten waar je achter komt als je een boek leest. De spelling van zijn naam en andere onbewuste aanduidingen hadden hem in mijn hoofd een Scandinaviër, een Noor, gemaakt. En daar zat ik dus niet heel ver naast, maar toch ver genoeg om me er wat voor te schamen.
Jan Brokken schreef al in 2010 een boek over zijn ervaringen in de drie landen aan de Baltische Golf. Landen met een zeer gemêleerde geschiedenis, veel verschillende
en helaas ook een geschiedenis in de 20e eeuw die haar gelijke haast niet kent. Oorlogen en revoluties, onderdrukking en zelfstandigheid wisselen elkaar af en ook in 2024 ligt de Russische beer weer op de loer. En ik ben benieuwd waar dat naar toe gaat. Sinds ik dit boek las weet ik dat de bevolking in grote mate Russisch is geworden. Joden en Duitsers wonen er sinds de tweede wereldoorlog nauwelijks meer en na de gedwongen toetreding tot de SovjetUnie in 1939 werd het land overspoelt door Russische arbeiders die de productie in die landen overnamen. En daar ook zijn gebleven.
Avo Pärt is dus Est en ook christen en dat is te horen in zijn muziek. Jan Brokken vertelt het verhaal van het door hem gecomponeerde Credo aan de waakzaamheid van de censuur ontsnapte en in een volle zaal in première ging. Een gelovig statement met grote politieke implicaties in een atheïstische omgeving. En ook in de gevoelige tijd van de Praagse Lente waarin de opstand tegen het gezag overal in de lucht hing. Pärt ontging alle represailles, maar vestigde zich na verloop van tijd in West-Duitsland om aan het gevaar van gevangenneming te ontsnappen.
Het boeiende van dit Credo is de verbinding die Pärt legt met vers 38 en 39 van Mattheüs 5: ‘Gij hebt gehoord dat gezegd is. Oog om oog en tand om tand. Maar ik zeg u, de boze niet te weerstaan.’ Tekst, muziek en tijd. De intensiteit daarvan kan je nu nog steeds beluisteren. Alles, elke muzieknoot, bond samen tegen de onderdrukking. Pärt vond in de religie een stem tegen een tiranniek bewind en gezien zijn blijvende bijdrage aan de geestelijke muziek veel en veel meer. Een ontdekking om oneindig ver te vervolgen.
Comments